Azərbaycanda palçıq vulkanları

Fəaliyyətinə və davranışına görə palçıq vulkanlarının 3 təsnifatı var: püskürən, hərəkətsiz və sönmüş. Metanla zəngin mayelər böyük dərinliklərdə palçıq vulkanlarının püskürməsinə səbəb olan həddindən artıq təzyiq yaradır. Palçıq vulkanları püskürdükdə son dərəcə təhlükəli ola biləcəyi üçün insanlar həmişə onlardan xəbərdar olublar. Bununla belə, palçıq vulkanları, o cümlədən Azərbaycanda olanlar özünəməxsus quruluşuna görə bəzi ölkələrdə turizm obyektləri hesab olunur.

Azərbaycanda palçıq vulkanlarının unikal xüsusiyyətləri

Palçıq vulkanları bütün dünyada geniş yayılmışdır və Yerin spesifik geoloji strukturları ilə (aktiv və passiv kənarlar, təkan və ötürmə kəmərləri və s.) bağlıdır. Şərqi Azərbaycan və Cənubi Xəzər hövzəsinin ona bitişik akvatoriyası dünyada vulkanların daha çox yayıldığı ərazilərdir və ümumilikdə Azərbaycan ərazisində, xüsusilə Şamaxıda 353-dən çox palçıq vulkanı və palçıq vulkanı təzahürləri mövcuddur. Qobustan rayonunda tədqiqatçılar 100-dən çox (dəqiq 120) palçıq vulkanı qeydə alıblar ki, onları ən böyük palçıq vulkanik ərazilərindən biri hesab edə bilərik. Həmçinin, tədqiqatçıların palçıq vulkanlarını qeydə aldığı başqa ərazilər də var; lakin Azərbaycanda hər gün ərzində püskürmə tezliyi fərqlidir və bu ölkədə palçıq vulkanlarına daha çox diqqət yetirilməsinin əsas səbəbi budur. Üstəlik, Azərbaycanda palçıq vulkanlarının püskürmələri adətən bir neçə saatdan az davam edir və bu vulkanlar püskürəndə ətrafda karbohidrogen qazlarının və suyun püskürməsi baş verir. Bundan əlavə, Azərbaycanda palçıq vulkanlarının bütün növləri mövcuddur ki, bu da onların fəaliyyəti haqqında kifayət qədər məlumat əldə etmək üçün bizə çoxlu imkanlar verir. Bütün bu məlumatlar palçıq vulkanlarının nə qədər unikal olduğunu və onların Azərbaycanda və bütün dünyada öyrənilməsinin nə qədər vacib olduğunu təsdiqləyir.

Azərbaycanda unikal palçıq vulkanları

Azərbaycanda yerləşən Daşgil palçıq vulkanı dünyanın ən aktiv palçıq vulkanlarından biridir və Azərbaycandakı 200 palçıq vulkanı arasında seçilir. Daşgil palçıq vulkanında püskürmələr bir neçə gün davam edir və bu püskürmə zamanı metan, qaz və neftin yaratdığı partlayışlar baş verir. Daşgil palçıq vulkanında çoxlu qrifon müşahidə etmək olar. Qrifon vulkanın səthində əmələ gələn kiçik, konus formalı quruluşdur. Qrifonlar çox vaxt bir neçə metr hündürlükdə olur və palçıq, su və qazların yeraltından xaric olması nəticəsində əmələ gəlir. Bu palçıq vulkanında hər bir qrifon gündə təxminən 600-700 m² qaz buraxır və bu buraxılan qazlar qrifonun zirvəsi ətrafında ağımtıl buxar yaradır. Bu palçıq vulkanının litologiyası əsasən gildən ibarətdir. Daşgil palçıq vulkanı təkcə yerli əhalinin deyil, həm də Azərbaycanın unikal yerlərini görmək istəyən və Bakıya səfərlərinə xüsusi xatirələr qatmaq istəyən turistlər tərəfindən Azərbaycanda ən çox ziyarət edilən palçıq vulkanlarından biri hesab olunur.

Azərbaycan ərazisində yerləşən digər maraqlı palçıq vulkanı Lökbatan palçıq vulkanıdır. Bu palçıq vulkanı, təkcə Azərbaycanda deyil, dünyanın digər vulkanları arasında digər vulkanlarla müqayisədə təxminən 5 ildən bir püskürən yer üzündə ən çox yayılmış vulkanlardan biridir və bu səbəbdən insanlar palçıq vulkanlarını araşdırmaq və onlar haqqında yeni nəsə öyrənmək istədikləri zaman Lökbatan palçıq vulkanını seçirlər. Lakin heç kim bu vulkanın bəzi aktiv hissələrini görməyib və bu, Lökbatan palçıq vulkanı ilə dünyanın digər aktiv vulkanları arasında əsas fərqdir.

Qoturdağ palçıq vulkanı da Azərbaycanda nadir palçıq vulkanlarını görmək istəyən insanlar üçün gözəl seçimdir. Bu vulkan konus formasına malikdir və Bakıdan təxminən 50 km cənubda yerləşir. Qoturdağ palçıq vulkanı ilə bağlı müəyyən araşdırmalar aparılır və məlum faktdır ki, bu vulkan aktiv deyil. Bu vulkanın püskürməsi barədə hələ də lazım olan məlumat yoxdur, çünki insanlar indiyə qədər bu vulkanın dərin strukturunu əldə etmək üçün heç bir araşdırma aparmayıblar.

_____
Müəllif : Samirə Həsənova